Replica’s in het Oertijdpark: bronzen randhielbijl

Om te laten zien hoe mensen vroeger leefden heb je meer nodig dan een gereconstrueerde prehistorische boerderij. Gebruiksvoorwerpen kunnen niet ontbreken, want daarmee wordt het dagelijks leven uitgebeeld. Bij archeologische opgravingen zijn veel voorwerpen gevonden die in de prehistorie dagelijks werden gebruikt. Denk hierbij aan spullen om te koken zoals aardewerken potten en bekers, of aan jachtgerei zoals pijl en boog, speren en visharpoenen.
De originele vondsten worden niet gebruikt omdat ze vaak een hoge archeologische waarde hebben, maar er kunnen wel replica’s van de vondsten worden gemaakt. Een vondst namaken is een precies karwei. Alle details moeten goed worden nagegaan. Je moet weten waar het origineel van is gemaakt en welke grondstoffen er vroeger gebruikt zijn.

Ik zal aan de hand van een voorbeeld laten zien hoe je stap voor stap een replica van een bronzen randhielbijl kan maken. Bij deze werkwijze wordt gebruik gemaakt van moderne middelen. Er kan uiteraard ook voor worden gekozen om het proces op authentieke wijze uit te voeren.

Allereerst heb je een origineel nodig. Als dat niet beschikbaar is kan je een technische tekening gebruiken, bijvoorbeeld uit een archeologische publicatie. Deze tekeningen zijn nauwkeurig en geven de juiste maten en verhoudingen weer. Aan de hand van deze gegevens wordt een model gemaakt van was.

Als het model af is wordt er een mal van gemaakt. In dit geval is de mal gemaakt van gips. De mal bestaat uit twee delen. Als de ene helft is uitgehard komt de andere helft er boven op. Tussen de twee delen wordt vet gesmeerd zodat de mal later makkelijk te openen is.

Als de mal volledig gedroogd is en het model van was er uit is gehaald, kan de mal gebruikt worden. Omdat gips niet tegen extreme hitte kan wordt er tin in gegoten. Tin heeft een veel lager smeltpunt dan brons, waar we uiteindelijk een bijl van willen hebben.

Als het tinnen model is afgekoeld en bijgewerkt, wordt er een mal van gemaakt in gietzand. Dit gietzand is een mengsel van zand, klei en olie en is beter bestand tegen extreme hitte waardoor er brons in kan worden gegoten.

Nu deze mal klaar is kan er brons in worden gegoten. Deze zandmal is de uiteindelijke mal en kan maar één keer worden gebruikt. Het tinnen model kan wel vaker worden gebruikt om meer zandmallen van te maken. Het bronsgieten zelf is niet het moeilijkste maar wel het gevaarlijkste deel van het proces. Als er vocht in de mal zit kan het geheel exploderen waardoor gesmolten brons de lucht in vliegt. Gesmolten brons is meer dan 1000 graden!

Als het bronzen object is afgekoeld moet het nog wat worden bijgewerkt. Na slijpen, schuren en polijsten heb je een mooie glanzende randhielbijl. De snede van de bijl kan voorzichtig worden uitgehamerd zodat de rand scherper en harder wordt. Indien gewenst kan de bijl nog aan een steel worden bevestigd.

Randhielbijlen werden gebruikt in de midden-bronstijd vanaf 1500 v. Chr. Deze bijlen waren luxe objecten die erg kostbaar waren. De naam komt van de opstaande zijranden en het verhoogde dwarsstukje (de hiel) die er voor zorgt dat de bijl bij gebruik niet steeds dieper de steel in geslagen wordt.

Deze bijl is onderdeel van de inventaris van de bronstijdboerderij in het Oertijdpark en is gemaakt door Sebastiaan Pelsmaeker van ARRE Remaining History. Wilt u meer weten over replica’s, kijk dan op www.remaininghistory.com en www.by-nk.nl

Tekst: Nikky Kruithof