Botten schoonmaken: uitkoken
Als je met botmateriaal wilt werken, om er bijvoorbeeld prehistorisch gereedschap of sieraden van te maken, moet je zorgen dat het goed schoon is. Je kunt botten op verschillende manieren schoonmaken, bijvoorbeeld door ze uit te koken, te macereren of de natuur zijn werk te laten doen. In dit artikel beschrijf ik hoe je ze het beste kunt uitkoken.
Let op: het uitkoken van botten kan erg stinken. Het is aan te raden dit in de buitenlucht te doen of in een goed geventileerde ruimte.
Als je iets wilt maken van bot, kun je het beste verse botten gebruiken, omdat deze flexibel en sterk zijn. Verse botten kun je bij de slager halen. Soms kan je ook een bot of skelet vinden in de natuur. Draag altijd handschoenen als je de botten aanraakt.
Laat de botten weken in een plastic bak of oude pan met een sopje van warm water en biologisch waspoeder. Het waspoeder zorgt ervoor dat het weefsel en de vetten oplossen. Laat de botten een paar dagen weken en kijk dan of de vleesresten al loslaten. Eventueel kun je het water en sop verversen en nog een paar dagen langer wachten.
Als je het proces wilt versnellen, kun je de botten ook in een pan met water laten sudderen. Hoe warmer het water is hoe sneller de botten schoon zullen zijn, maar ze worden ook snel broos. Het is daarom het beste om ze niet te laten koken. Breng het water tegen het kookpunt aan en laat het eerst een uur à 1,5 uur sudderen. Als het water afgekoeld is kun je kijken of het zachte weefsel al makkelijk van het bot loslaat. Als dat niet zo is, kan je het nog iets langer laten sudderen. Je kunt ook een beetje biologisch waspoeder aan het water toevoegen om het ontvetten te versnellen. In sommige gevallen kan het veel langer duren voordat het weefsel loslaat. Dit kan voorkomen bij botten die gedroogd zijn, zoals hondenkluiven die je bij de dierenwinkel kunt kopen. Laat ze in dit geval 12 tot 24 uur sudderen, maar hou er rekening mee dat deze botten een grotere kans hebben om broos te worden.
Het koken van botten kan thuis op het fornuis, maar vanwege de stank is het beter om het buiten te doen. Gebruik bijvoorbeeld een (giet)ijzeren pot boven een vuurtje.
Als het water met de botten is afgekoeld kun je de botten gaan schoonmaken. Dit kun je doen met een oude spons, afwasborstel of tandenborstel. Schrob de laatste restjes van het bot in een pan met vers water. Ververs het water eventueel een paar keer, totdat er geen resten of oliën meer van de botten afkomen en het water helder blijft.
Het kan zijn dat de botten die je nu hebt schoongemaakt nog een gelige of grauwe kleur hebben. Je kunt ze mooi wit krijgen door ze in de zon te laten liggen. Dit duurt enkele dagen tot weken. Als je ze sneller wit wilt hebben, kun je de botten in een afgesloten bak met waterstofperoxide onderdompelen. Gebruik een verhouding van 1:1 water en peroxide. Laat de botten 24 uur liggen. Pas op met waterstofperoxide, het is schadelijk voor je huid en ogen. Gebruik daarom handschoenen en een veiligheidsbril.
Na een dag kun je de botten eruit halen en op wat oude kranten laten drogen. Leg ze niet bij de verwarming, je hebt kans dat ze gaan scheuren of barsten als ze te snel opdrogen. Je kunt ze wel buiten leggen, maar pas op met de felle zon totdat ze helemaal droog zijn. Na een paar dagen zijn de botten droog en klaar voor gebruik!
De botten die je in dit artikel ziet, worden gebruikt als vergelijkingsmateriaal bij het archeologisch opgravingsterrein in het Oertijdpark van het Hunebedcentrum.
Tekst en foto’s: Nikky Kruithof