Hoe bouw je een spieker?

In het Oertijdpark van het Hunebedcentrum was een spieker nodig. Boerderijen, erven en tuintjes waren er al, maar om het prehistorisch beeld voor bezoekers compleet te maken kon een spieker toch echt niet ontbreken. Daarom hebben we ons bezig gehouden met de bouw van een bronstijdspieker. Hoe maak je die eigenlijk?

Hoe een spieker er in de prehistorie uit heeft gezien weten we niet. Het enige wat gevonden is, zijn verkleuringen in de grond waar de palen hebben gestaan. De oudste intacte voorbeelden van spiekers dateren uit de middeleeuwen wanneer spiekers veelvuldig werden gebruikt voor graanopslag. Door de paalgaten onderling te vergelijken met bekende spiekers kunnen we zien dat deze met elkaar overeen komen. Daarom gaan we er vanuit dat de basisconstructie in de bronstijd hetzelfde is geweest.

Maar wat is een spieker eigenlijk? Het woord spieker is afgeleid van het woord Spicae, wat korenaren betekent in het Latijn. Het is een schuurtje op palen waar graan of andere gewassen in werden opgeslagen. Door het schuurtje van de grond af te bouwen hadden vocht en ongedierte geen of weinig invloed op de voorraad. Waarschijnlijk werden de eerste spiekers gebouwd in de midden bronstijd. Ze werden gebouwd van natuurlijke materialen, zoals hout, leem en riet. Later werden spiekers van steen gebouwd om de oogst en andere waardevolle spullen veilig te kunnen bewaren.

Om een gebouw uit de prehistorie na te maken is het nodig om te weten wat men in die tijd voorhanden had. Welke materialen waren er beschikbaar om mee te bouwen? Welk gereedschap had men en wat niet? Dit zijn essentiële vragen om te stellen, want zonder de antwoorden kan je je niet goed inbeelden in hoe men vroeger leefde. Gelukkig weten we hoe het landschap er vroeger uitzag en welke bomen en planten er waren om te gebruiken. Bovendien zijn er prachtige bijlen en ander gereedschap gevonden tijdens archeologische opgravingen. Zo kunnen we nagaan welke technieken er werden toegepast. Met deze kennis kunnen we een beeld schetsen van hoe een gebouw er uit heeft kunnen zien.

Aan de slag dan maar. Gewapend met bouwtekeningen zijn we naar de bouwplaats gegaan om de eerste markeringen in de grond te maken. De hele constructie rust op vier dikke houten staanders. Omdat de resten hiervan het enige is wat we kennen van de oudste spiekers, vonden we deze basis erg belangrijk. Daarom hebben we goed gekeken naar de dikte van de palen, hoe diep ze in de grond zaten en hoe ver ze logischerwijs naar boven staken. Vanuit deze gegevens hebben we de rest van de spieker gereconstrueerd.

De grootte van de spieker hebben we bepaald door te kijken naar opgravingsplattegronden van boerderijen uit de bronstijd. Vaak stonden er rondom een boerderij meerdere bijgebouwen, waarvan sommige precies de vorm hadden van een spieker. Dit ‘moderne’ exemplaar is 1,5 m bij 1,5 m. De staanders gingen 75 cm de grond in en waren boven de grond nog eens ruim 2 m hoog. De staanders zijn met elkaar verbonden door middel van balken op één meter hoogte. De balken zijn door gebeitelde gaten in de staanders gestoken en vastgezet met houten wiggen. Hierop hebben we de vloer gelegd en vastgezet met houten pinnen. De vloer zelf bestaat uit eikenhouten planken. De staanders zijn aan de bovenkant met balken verbonden, deze keer door middel van pen-gat verbindingen. Om de muren te kunnen maken hebben we tussen de vloer en de bovenbalken gespleten latjes in verticale richting vastgezet. Dit is de basis voor de wilgentenen wandjes, die vervolgens met leem worden besmeerd . De dakconstructie rust op de bovenbalken en bestaat uit diagonale balkjes die in het midden aan de nokbalk verbonden zijn. Hierop hebben we latten gemonteerd. Het dak is met verschillende lagen riet gedekt en bovenop de punt liggen plaggen om het geheel waterdicht te maken. De deur is gemaakt door stammen te splijten en te disselen zodat er dikke planken ontstaan. Deze zijn met houten spijkers onderling verbonden.

Voor de constructie hebben we verschillende soorten hout gebruikt. Voor de basis hebben we gekozen voor kastanje. Dit is net zo stevig als eikenhout en gaat even lang mee, en het is bovendien makkelijker te krijgen in een natuurlijke vorm (hele boomstammen). Planken zijn wel verkrijgbaar in eikenhout, waardoor we dat goed konden gebruiken voor de vloer. De muren zijn gemaakt van wilg; de tenen zijn flexibel en toch sterk waardoor het ideaal is om mee te vlechten.

Qua uiterlijk en gebruikte technieken zou deze nieuwe spieker dus in de bronstijd passen, maar we hebben wel modern gereedschap gebruikt. In verband met veiligheid en onderhoud is de constructie verstevigd met (verborgen) roestvrijstalen schroeven en bouten.

Het resultaat is nu te zien in het Oertijdpark. De bronstijdspieker staat naast de bronstijdtuin, zodat we er de oogst in kunnen bewaren voor volgend voorjaar.

Deze spieker is gebouwd door Sebastiaan Pelsmaeker (ARRE Remaining History) en Nikky Kruithof (Historical Art by NK).

Tekst: Nikky Kruithof